1980’li yıllardan itibaren küreselleşme, teknolojik ilerlemeler, ekonomik, sosyal ve demografik değişimle birlikte coğrafi ve siyasi gelişmelerin de etkisiyle Türkiye’de mekansal örüntü değişmiştir. Bu değişim sürecinde yerleşme sistemindeki il, ilçe merkezi kademelenmesi, kentsel, kırsal alan veya tarım, tarım dışı gibi ikilemler giderek ortadan kalkmıştır. Mekanla kurulan ilişkiler farklılaşmıştır. Kırsal alanın olmadığı bir yapı ve yönetim biçimi ile büyükşehir tanımı değişmiştir. Yerleşmeler artık sınırları belirgin olan yapılar bütünü yerine çeşitli yoğunluklardaki ve işlevlerdeki ağların bütünü olmuştur. Bu kapsamda projede Türkiye’deki yerleşme sisteminin yeniden tanımlanmasına yönelik mekansal örüntüdeki değişiklikler ve bu değişikliklerin ana belirleyicileri incelenmiştir.

Sınırları tanımlı bölgeden ağlarla tanımlı bölgeye hatta akışkan bölgeye farklı yerleşme tanımlarını içinde barındıran İzmir, Türkiye’deki mekansal örüntünün değişimini yorumlamak için örnek olarak seçilmiştir. Yerleşme sisteminde bir çok mekansal ve zamansal ölçek iç içe geçtiği için İzmir kent bölgesi ve metropolitan alanı farklı mekansal ölçeklere karşılık gelen çeşitli kentsel temalar (kentsel çevre, kentsel altyapı, kırsal çevre, kentsel ulaşım ve kentsel dönüşüm) özelinde, 50-100 yıllık dönemden günlük döngüye farklı zaman aralıklarında araştırılmıştır. Kentsel temalar, yerleşme dinamiklerini ve mekansal gelişmenin eğilimlerini ağsal bölge, akışkan bölge, bölgeleşme, altyapı ağları, ilişkisellik, yerel girişim ortaklıkları, hareketlilik, süreç yönetimi ve yönetsellik gibi yeni kavramlarla açıklamıştır.

Karmaşıklık Kuramının makro-mikro düzey yaklaşımı ile yöntemleri temel alınarak kentsel temalarda elde edilen çıktı ve sonuçlar bu çerçevede sentezlenerek birleştirilmiştir. Yerleşme sistemlerinin makro düzey özellikleri ile yerleşmelerin nasıl dönüştüğü niceliksel modellerle ve analizlerle (regresyon modelleri, fraktal geometri ve mekansal korelasyonlar) araştırılırken mikro düzey davranışlar, kararlar veya özelliklerin nasıl makro düzeyi oluşturduğu ise niteliksel saha çalışmalarıyla ortaya koyulmuştur. Her hangi bir planlama kararının, sosyo-mekansal müdahalenin veya kamu yönetimi politikasının sadece doğrusal sonuçlar ortaya çıkarmadığını ve yerleşmelerin dinamik yapısını görerek karmaşıklığı planlama yaklaşımına dönüştürmek bu Araştırma Projesinde amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Yerleşme Örüntüsü, Karmaşıklık Kuramı, Bölge, Metropolitan Alan, İzmir