Erişilebilirlik, Hareketlilik ve Ulaşım Sistemi
Ulaşımın ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları ele alınarak gerçekleştirilmesi, arazi kullanımı ile ulaşım arasındaki ilişkilerin etkin yönetimine bağlıdır. Yerleşme sitemleri karmaşık sistemlerdir. İki yerleşme arasındaki otoyol yatırımı veya metro bağlantısı gibi müdahalelerin ne tür etkilere neden olacağı tam olarak bilinmemektedir. Yeni veri kaynakları ve büyük veri kümeleri, neler olup bittiğine ilişkin öngörülerimizi genişletse de yerleşmeler birçok mekansal ve zamansal ölçeğin iç içe geçmişliği ve onlarca değişkenin varlığı her zaman öngörülemez sonuçların ortaya çıkabileceğini göstermektedir. Öte yandan çok sayıda bileşenden oluşan büyük sistemlerde sistemi düzene doğru örgütleyen veya yönlendiren ortak davranışların da olduğu bilinmektedir (Barthelemy, 2016). Bu noktada basit süreçlerin gözlemleri önem kazanmaktadır.
Ulaşımda genellikle günlük işe veya okula gidiş-gelişlerden kaynaklanan hareketlilik (mobilite) motiflerini çıkarmak hem yerleşmeler arası hem de kent içi ilişkileri anlamamızı ve yorumlamamızı kolaylaştırmaktadır. Hanehalkının konut yer seçimi ve işyeri seçimi de bu noktadadır. Arazi kullanımından trafik tahminlerine veya bulaşıcı hastalıkların yayılımına kentlerdeki karmaşık süreçler, insanların aktiviteleri ile ortaya çıkan hareketliliğe bağlıdır. Bu nedenle aktivitelerin içyapısını anlamak, aktiviteler ile olan etkileşimi de anlamamıza olanak tanıyarak, erişebilirliğin iyileştirilmesine, mobilitenin de yönetilebilmesine ya da yönlendirilmesine olanak tanıyacaktır. En basit seviyede, insan aktivitesi, psikolojik olarak tanzim edilmiş ve öğrenilmiş davranışı kapsar. Kişilerin ritimlerini belirleyen yiyecek, içecek tüketmek gibi tanzim edilmiş içsel davranışlar diğer aktivitelerin veya işlerin zamanını belirler (Chapin, 1974).
İnsan aktivitelerinden ortaya çıkan hareketlilik, ulaşım sistemini ve onun arazi kullanımıyla birlikte ürettiği erişebilirliği açıklamaktadır. Günümüzde ulaşım talebi, ‘türetilmiş’ talep olarak ele alınmaktadır. Merkezinde insanın olduğu, ona sunulan erişebilirlik ile aktiviteleriyle yaşamındaki hareketliliğin kesişimi, bu türetilmiş talebin arka planını oluşturmaktadır (Şenbil, 2018). Ulaşım sistemi ne kadar gelişmiş ve bütünleşik olursa olsun veya sunulan erişebilirlik ne kadar iyi olursa olsun, insanların bizatihi kendilerince mekan ile olan temaslarından ürettikleri sosyal ve ekonomik çevrelerine ait hareketlilik, ulaşım dünyasının merkezinde yer almaktadır. Bu nedenle erişebilirlik yanı sıra hareketlilik ulaşımın merkezinde yer almaktadır.
Etkin bir ulaşım planlaması ve yönetimi için kentlerde birbirine etki eden arazi kullanımı ile ulaşımın bütünleşik olarak ele alınması, etkilerin ve değişikliklerin iyi gözlemlenmesi, beklenen veya öngörülemeyen durumlara karşı etkin yeni strateji ve politikaların geliştirilmesi önemlidir. Arazi kullanımı yanı sıra ulaşım sistemindeki erişilebilirlik ile hareketliliğin nasıl ortaya çıktığına ne kadar hakim olunursa yaşam kalitesi o derece iyileştirilebilir. Ulaşım da atılan adımlar da o kadar karmaşık yapısı olan yerleşmeleri yönlendirir.
Barthelemy, M. 2016. The Structure and Dynamics Of Cities Urban Data Analysis and Theoretical Modeling. Cambridge: Cambridge University Press.
Chapin, F.S. 1974. Human Activity Patterns in The City: Things People Do in Time and Space. New York: Wiley.
Şenbil, M., 2018. Kent içi ulaşımda atılan adımlar. İzmir Modeli Çalışmaları Yerel Kalkınma, Çevre ve Altyapı. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 322-411.