Araştırma
Yerleşmeler, fiziksel, sosyo-ekonomik ve çevresel bileşenlerin organizasyonundan oluşan dinamik yapılara sahiptir. Enerji, şehirlerin dinamik yapısını sürdürmek için temel gereksinimlerden biridir. Enerjiye ihtiyaç duyan başlıca alanlar ısınma, endüstriyel üretim ve ulaşımdır. Nüfus artışı ve buna bağlı olarak yoğunlaşan insan-kaynaklı faaliyetler, enerji üretmek için kıt kaynakların aşırı kullanımına neden olmaktadır. Ekonomik ve çevresel etkisi düşük olan jeotermal enerji, İzmir’de sadece Narlıdere ve Balçova ilçelerinde bulunmakta ve konut ısıtması için kullanılmaktadır. Bu hizmetten İzmir nüfusunun sadece %2’sine karşılık gelen yaklaşık 83.000 kişi yararlanabilmektedir (İzmir Jeotermal Enerji, 2019). İkinci ekonomik ve çevresel etkisi düşük enerji kaynağı ise doğalgazdır ve İzmir’de geniş bir coğrafyaya yayılmış ağı üzerinden hizmet vermektedir.
İzmir’de doğalgaz yatırım hizmetlerini 2005 yılından bu yana İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin de %10 ortaklığı bulunan İzmir Doğalgaz Dağıtım A.Ş. (İZMİRGAZ) gerçekleştirmektedir. Yatırımlar 2005 yılında Çiğli, Aliağa, Bayraklı, Bornova, Buca, Gaziemir, Karşıyaka, Kemalpaşa, Konak, Tire ve Torbalı ilçelerinde başlamış, bir sonraki yıl Karşıyaka, Kemalpaşa, Torbalı ve Gaziemir ilçelerine doğal gaz verilmeye başlanmıştır. Doğal gaz altyapı çalışmaları kapsamında 2018 yılı sonuna kadar toplam 706 km çelik hat, 3744 km polietilen ana hat ve 1.660 km servis hattı döşenmiştir. 2019 yılı itibariyle yaklaşık bir milyon aboneye hizmet verilmektedir (Zengin, 2021).
Dağıtım bölgesi sınırları içinde bulunan yapılaşmış kent merkezleri, uygulama imar planlarına göre asgari iki adet şehir içi bölge istasyonu ile beslenecek şekilde yeteri kadar müstakil şebeke bölgesine ayrılarak ve her şebeke bölgesi büyük caddeler, demiryolu ve dereler gibi ana arterlerle sınırlı olacak şekilde belirlenmektedir. İzmir doğal gaz ağı iletim ve dağıtım hatları metropoliten alan merkez ilçelerle beraber kuzeyde Petrol Ofisi, Petkim Petrokimya Holding, TÜPRAŞ’a ait İzmir Rafinerisi, SOCAR’a ait STAR Rafineri gibi büyük sanayi kuruluşlarını sınırlarında barındıran Aliağa ilçesi ve gıda sektörü dahil büyük fabrikaları içeren güneyde Torbalı ilçesinden başlamıştır. 10 yıllık sürede metropoliten alanda doğal gaz yatırımı genişlemiş ve Bergama-Kınık, Kemalpaşa, Bayındır-Tire-Ödemiş ile Torbalı-Selçuk hatları uzatılmıştır.
Nüfus artışı, tüketim alışkanlıklarının değişmesi, üretim faaliyetlerinin çeşitlenmesi ve hacminin artmasıyla orantılı olarak üretilen atık miktarı da her geçen yıl artmaktadır. Hacmi giderek artarken türleri de çeşitlenen katı atıkla başa çıkmak toplum sağlığı ve kaynakların verimli kullanımı önem taşımaktadır. 2018 yılında İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından bertaraf edilen belediye atık miktarı kış döneminde 5.251 ton/gün ve yaz döneminde 5.480 ton/gün olmuştur (İBB ve İSTAÇ, 2018).
İlçe belediyelerinden toplanan atıkların %93’ü Bergama ve Harmandalı katı atık düzenli depolama sahalarında, %7’si düzensiz depolama sahalarında bertaraf edilmektedir. İzmir ili genelinde Buca (Gediz), Konak (Halkapınar), Menemen (Türkelli), Urla, Menderes (Kısık, Gümüldür), Selçuk ilçelerinde toplamda 7 adet aktarma istasyonu ve Torbalı, Karşıyaka, Çeşme, Kemalpaşa, Foça, Karaburun, Dikili, Ödemiş ilçelerinde ise toplamda 8 adet aktarma rampası bulunmaktadır. İzmir il sınırları içerisinde 3 ilçede düzensiz depolama sahası bulunmaktadır (İBB ve İSTAÇ, 2018).
İzmir ilinde bölge ve il ölçeğinde 5-10 yıllık dönemde hızlı nüfus değişimi ve hareketliliği görüldüğü gibi Ege Denizi kıyısında olması ve turizm potansiyeli, özellikle yaz aylarında kıyı ilçelerde, nüfusun iki katından fazla hareketliliğe sebep olmaktadır. Haziran, temmuz, ağustos ve eylül aylarında meydana gelen nüfus artışına bağlı olarak atık miktarında da artış gözlenmektedir. 2018 yılı verilerine göre; ilçelerden Bergama Katı Atık Düzenli Depolama Sahasına kış döneminde 176 ton/gün ve yaz döneminde 232 ton/gün, Harmandalı Katı Atık Düzenli Depolama Sahasına kış döneminde 4.707 ton/gün ve yaz döneminde 4.880 ton/gün, düzensiz döküm sahalarına ise 368 ton/gün atık gönderilmektedir (İBB ve İSTAÇ, 2018). Katı atıktaki yaz-kış dönemi farklılıkları, bölge içindeki nüfus yoğunluğunun mevsimsel değişkenliğini işaret etmektedir ki yıl içinde nüfusun ağırlık merkezi değişmektedir.
*İzmir Doğalgaz Dağıtım A.Ş. 2018 yılı doğal gaz ağı verileri kullanılarak Beyda Nur Zengin tarafından hazırlanmıştır.
**İzmir Entegre Atık Yönetim Planı, 2018 yılı İlçe Belediye Atığı Miktarları kullanılarak Simge Patır tarafından hazırlanmıştır.
Amin, A., Graham, S. 1997. The Ordinary City, Transactions of the Institute of British Geographers, 22, 411-429.
Barthelemy, M. 2011. Spatial Networks. Physics Reports, 499(1), 1–101.
Barthelemy, M. 2016. The Structure and Dynamics Of Cities Urban Data Analysis and Theoretical Modeling. Cambridge: Cambridge University Press.
İBB, İzmir Büyükşehir Belediyesi ve İSTAÇ, 2018. İzmir Entegre Atık Yönetim Planı.
İzmir Jeotermal, 2021. Jeotermal Hakkında. Erişim: Mart 2021.
Zengin, B.N. 2021. Economic, Social and Environmental Impacts of Urban Energy Systems: The Case of İzmir Natural Gas Network. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: ODTÜ, Şehir ve Bölge Planlama.