Araştırma

Günümüzde geleneksel kır-kent sınırlarının ortadan kalktığı, kentselliğin ise ağ ve düğümler vasıtasıyla gezegen ölçeğinde gerçekleştiği kabulleri ortaya çıkmıştır. Kentler ve yerleşim sistemleri fen bilimlerine bağlı sosyal bilimleri epistemolojisindeki değişimler doğrultusunda kendini organize eden, açık sistemler olarak tanımlanmakta ve gelişimleri bu ontolojik kabuller doğrultusunda ele alınmaktadır. 

Kaotik bir yapıya sahip doğrusal olmayan, saçaklanan ve Öklid geometrisine indirgenemeyen yerleşme yapısının nasıl temsil edileceği de literatürde önemli bir çalışma alanı olarak görülmektedir. Kenti karmaşık bir sistem olarak ele alan yaklaşımlar arasında yer alan fraktal analiz, düzensiz, parçalı, kırıklı formları düşünmek, betimlemek ve hesaplamak için kullanılmaktadır. Öklid geometrisi ve Newton fiziğinin ürünü olan birinci, ikinci ve üçüncü boyutlardan farklı olarak sistemin her ölçekte karmaşıklık seviyesini temsil eden buçuklu boyutları ifade etmektedir (Özdemir, 2021).

  • Sierpinski üçgeni örneği (Wikipedia, 2021)
  • Koch kar tanesi örneği (Genetic Fractals, 2021)

Fraktal, çoğunlukla kendine benzeme veya oransal kırılma özelliği gösteren karmaşık geometrik şekillerin ortak adıdır (Wikipedia, 2021). Fraktalların boyutsal değerinin değişimi, zaman içinde kentsel büyüme ve büyüme niteliği ile ilişkilendirilmektedir. Hem kent bölgesi ölçeğinde hem de alt ölçekli kentsel dokuda karmaşık kent yapılarının büyümesi, fraktal yapıya uygun oluşmaktadır. 

İzmir kent bölgesi fraktal analizi için Balıkesir – Uşak – Denizli ve Muğla kent merkezlerinin çevrelediği alan İzmir’in etki alanı olarak kabul edilmiştir. Bu kapsamda İzmir – Manisa ve Aydın ile birlikte Ayvalık – Edremit – Sındırgı – Simav – Denizli Merkez – Yatağan – Milas ve Didim sınır yerleşmeleriyle yol ağı eşik alınarak İzmir kent bölgesinin fraktal boyutu hesaplanmıştır. 1953 yılından 2018 yılına kadar Karayolları Genel Müdürlüğü haritaları 4 kademe yol için hazırlanarak İzmir kent bölgenin fraktal analizleri yapılmıştır. Fraktal boyutun 1953 yılında 1.237 katsayısından 2008 yılına 1.499 değerine yükseldiği bulunmuştur ki bu değişim nüfusun ve yoğunluğun artışı ile doğru orantılıdır.

İzmir Kent Bölge Karayolu Ağı ve Fraktal Boyutları (Özdemir, 2021)*

*Karayolları Genel Müdürlüğü, Karayolları Haritaları Fahrettin Kul, Tuğçe Yanar ve Beyda Nur Zengin tarafından sayısallaştırılmış ve Sıla Özdemir Tarafından ODTÜ, Şehir ve Bölge Planlama Programı doktora çalışmaları kapsamında Fractalyse Programı kullanılarak katsayılar hesaplanmıştır.
Genetic Fractals, 2021. What are Genetic Fractals? Erişim: Şubat 2021.
Özdemir, S. 2021. İzmir Kent Bölgesi’nin Gelişme Eğilimleri. İlhan Tekeli Şehircilik Kültürü Vakfı Araştırma Proje Toplantıları, 24 Ocak 2021, Çevrimiçi.
Wikipedia, 2021. Fraktal. Erişim: Şubat 2021.