Kırsal Çevre
Günümüzün en fazla kentleşmiş bölgeleri arasında 2018 yılı nüfusunun %82’si kentsel alanlarda yaşayan Kuzey Amerika, ilk sırada yer almaktadır. Latin Amerika ve Karayipler %81 ile ve Avrupa ise %74 ile Kuzey Amerika’yı takip etmektedir (UN, 2018). Hızlı kentleşmeye karşı dünyanın kırsal nüfusu, 1950’li yıllardan bu yana yavaş artmaktadır. Bugün 3,4 milyar olan ve bir kaç yıl içinde zirveye ulaşması beklenen kırsal nüfusun 2050 yılında 3,1 milyara düşmesi beklenmektedir (UN, 2018).
Türkiye’de de son dönemde belediyelere ve özellikle büyükşehir belediyelerine yönelik yapılan yasal ve yönetsel düzenlemeler kırı sorgulatmıştır. Tarihsel olarak kentsel alan sınırlarına göre örgütlenmiş belediyeler de kırsal alanlarla yüzleşmiştir. Kent, genellikle ‘doğası gereği mekansal’ olarak kabul edilirken, kırsalın ‘karşı-kavramı’ konumundadır (Friedmann, 2014, 552).
İlginçtir ki kırsal alanlar da kentsel olmayan üzerinden tanımlanmaktadır.
Şehrin veya kırın nasıl tanımlanacağı sorusu da yanıtsız kalmaktadır.
Kentsel veya kırsal alanları tanımlayan idari sınırlar ülkelere ve bölgelere göre farklılaşsa da kısa sürede zaman aşımına uğramakta ve kent-kır ayrımını belirlemekte yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle bölgelere ve kentsel alanlara ilişkin sürekli yeni tanımlar geliştirilmektedir. Metropoliten alanlar, kentsel bölgeler ve istatistiki bölge birimleri gibi çeşitli tanımlar oluşturulmuştur.
Türkiye’de de kentsel ve kırsal alanlar temelinde kurgulanmış idari yapı ve kentsel alanı tanımlayan belediye sınırları son dönemde değiştirilmiştir. 2004 yılında çıkartılan 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu, büyükşehir belediyelerinin yetki alanlarını çevre ilçe, ilk kademe belediyesi ve köylerin de dahil edilmesi ile genişletmiştir. Nüfus büyüklüklerine göre yarıçapı 20, 30 veya 50 kilometre olan dairenin sınırı büyükşehir belediyesinin sınırını tanımlamıştır.
2012 yılında ise On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulmasına ilişkin Kanun ile büyükşehir belediyesi sınırı, il idari sınırıyla özdeşleştirilmiştir. Son değişikliklerle Türkiye’de büyükşehir belediye sayısı, onaltıdan otuza ulaşmıştır. Nüfusun %77,2’si büyükşehirlerde yaşarken, sadece %6,7’si köylerde yerleşik olmuştur (İçişleri Bakanlığı, 2015).
1984 yılında çıkarılan 3030 sayılı Büyükşehir Belediyelesi Kanunu uyarınca İzmir’in tarihsel merkezini içeren Konak ve çevresindeki sekiz ilçe ile İzmir Büyükşehir Belediyesi kurulmuştur. 1985 yılında büyükşehir belediyesinin 1.489.772 olan toplam nüfusu, il nüfusunun yaklaşık %65’ine tekabül ediyordu. 2004 yılında büyükşehir belediyesi sınırları 50 kilometrelik bir yarıçapı kapsayacak şekilde genişlemiş ve toplam ilçe sayısı on dokuza yükselmiştir. Ayrıca 38 ilk kademe belediyesi ile 166 köy de büyükşehir belediyesinin yetki alanı içinde kalmıştır. Bu genişleme, 2000 nüfus sayımı verilerine göre İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin payını %85’e çıkarmıştır (İBB, 2005).
5747 sayılı Kanun uyarınca Konak ilçe sınırı içerisinde yer alan Karabağlar ve Karşıyaka ilçe sınırları içerisindeki Bayraklı yerleşimlerinin yeni ilçeler haline gelmesiyle İzmir Büyükşehir Belediyesi yetki alanında 21 ilçe, 579 mahalle, 164 köy yer alarak İzmir il sınırındaki ilçe sayısı 30 olmuştur.
2012 yılında çıkartılan 6360 sayılı Kanun, İzmir ilinin otuz ilçesini ve köylerini büyükşehir belediyesinin yetkisi altında toplamıştır.
İzmir Büyükşehirin nüfusu 2020 yılı itibariyle İzmir’in toplam nüfusu olan 4.394.694’e ulaşmıştır.
*5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu kapsamındaki belediye sınırları, Eylül 2012 tarihli 1/25.000 ölçekli İzmir Büyükşehir Bütünü Çevre Düzeni Planı Açıklama Raporu’ndan belirlenerek Simge Patır tarafından hazırlanmıştır.
Friedmann, J., 2014. Becoming Urban: On Whose Terms? Brenner, N. (Der.), Implosions/Explosions: Towards a Study of Planetary Urbanization. Berlin: Jovis, 552–560.
İBB, İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2005. 2006 – 2017 Stratejik Planı. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi.
İçişleri Bakanlığı, 2015. 2014 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu. Ankara: İçişleri Bakanlığı.
UN, 2018. Revision of World Urbanization Prospects. Erişim: Şubat 2021.